نقشه برداری نظامی (Military Surveying)

تعیین موقعیت نسبی نقاط واقع در سطح زمین و یا نزدیک به آن هدف اصلی نقشه ‌برداری است. به علت وسعت زیاد نقشه ‌برداری تقسیمات مختلفی برای آن در نظر گرفته اند. یکی از انواع نقشه برداری، نقشه برداری نظامی است. نقشه برداری نظامی، برای تهیه نقشه های نظامی و تعیین نقاط استراتژیکی و دفاعی مورد استفاده قرار می گیرد.

لازم به ذکر است که انگیزه اصلی پیشرفت علم نقشه برداری کاربردهای نظامی آن است.

سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (سازمان جغرافیایی کشور)

یکی از سازمان‌های وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است که به‌منظور دست‌یابی سریع و دقیق به اطلاعات جغرافیایی کشور و سایر مناطق موردنیاز نیروهای مسلح بنیادگذاری شده است. این سازمان در سال ۱۳۳۰ با تشکیل شعبه نقشه‌برداری و نقشه‌کشی تأسیس شد و به تهیه نقشه‌های پوششی و فعالیت‌های نقشه‌برداری و جغرافیایی می‌پردازد. سازمان جغرافیایی در کنار سازمان نقشه‌برداری کشور به انجام امور مربوط به نقشه برداری و نقشه‌کشی می‌پردازد ولی امور مربوط به نقشه‌های نظامی، مرزهای کشور و خدمات جغرافیایی موردنیاز نیروهای مسلح از طریق سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح انجام می‌شود.

از توانمندی‌های سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، می‌توان موارد زیر را برشمرد:

• طراحی و برنامه‌ریزی و نظارت بر کلیه فعالیت‌های نقشه‌برداری در مقیاس‌های پوششی و موردی
• طراحی پرواز و عکس‌برداری هوایی در مقیاس‌های مختلف (مقیاس‌های پوششی، موردی و شهری)
• طراحی،اجرا و نظارت عملیات ژئودزی ماهواره‌ای و کلاسیک
• انجام عملیات پردازش، طبقه‌بندی، گویا نمودن و تفسیر تصاویر هوایی و ماهواره‌ای
• بازنگری نقشه‌های قدیمی با روش‌های مختلف بهره ‌برداری از تصاویر ماهواره‌ای و عکسبرداری هوایی
• تهیه نقشه های موضوعی و برجسته و اجرای کلیه مراحل کارتوگرافی
• تهیه و چاپ نقشه‌های عکسی (با استفاده از عکس‌های هوایی و تصاویر ماهواره ای) گردآوری، تهیه، تدوین و چاپ اطلاعات جغرافیایی
• طراحی و چاپ (شامل: حروف‌چینی، طراحی، مونتاژ، لیتوگرافی و چاپ انواع کتاب و نشریات علمی و فنی)
• انجام فعالیت‌های مختلف در ارتباط با سنجش از دور، ایجاد سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) طراحی و اجرای عملیات هیدروگرافی
• تهیه و ساخت انواع ماکت از تأسیسات و تجهیزات و عوارض طبیعی زمین
• طراحی و تبدیل کلیه دستگاه‌های فتوگرامتری از سیستم کلاسیک (آنالوگ) به سیستم تحلیلی و دیجیتالی
• برگزاری دوره‌های مختلف (نظری و عملی) پیشرفته در زمینه مهندسی نقشه‌برداری

 کاربرد GIS در نقشه برداری نظامی  

امروزه بیشترین اهمیت جنگ‌افزارها در کشورهای توسعه‌یافته بر اساس فنّاوری و فن‌آوری اطلاعات مورداستفاده است.

اطلاعات موردنیاز در GIS نظامی

• نقشه‌ها و نمودارها

کاربران برای استفاده GIS در سیستم GCIS به نقشه‌های مختلف تهیه، تولید و ذخیره شده در پایگاه داده‌ها نیاز دارند تا برای اهداف مختلف در سیستم GCIS مورداستفاده قرار گیرد.

• تصاویر هوایی بزرگ مقیاس با قدرت تفکیک بالا

عکس‌های هوایی با دقت بالا و یا تصاویر ماهواره‌ای برای مقاصد جاسوسی، یا به‌طور ویژه برای عملیات زمینی و هوایی که شامل موقعیت هدف و گره آتش (مختصات آتش) است از اهمیت خاصی برخوردار است.

• نقشه‌ها و نمودارهای با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰۰ و ۱:۵۰۰۰۰ (اطلاعات رقومی سطح دو)

نقشه‌های توپوگرافی ۱:۲۵۰۰۰۰ و ۱:۵۰۰۰۰ بزرگ مقیاس و چارت‌های دریایی ویژه جهت انجام عملیات خشکی، هوایی و عملیات آبی و خاکی در عملیات رزمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین در اکثر اوقات در سطوح پایین‌تر برای برنامه‌ریزی عملیاتی و جزئیات امور جاسوسی، نقشه‌های توپوگرافی برای مقاصد و نیازمندی‌های نظامی بسیار مناسب می‌باشند.

• نقشه‌ها و نمودارهای با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰۰ (اطلاعات رقومی سطح یک)

نقشه‌ها و چارت‌های ۱:۲۵۰۰۰۰ در سطوح بالاتر برای حرکات و جابه‌جائی‌ها در خشکی و هوا (شامل پروازهای سطح پایین) همچنین برای عملیات پشتیبانی و در سطوح پایین‌تر برای برنامه‌ریزی‌های عمومی و امور جاسوسی مورداستفاده قرار می‌گیرند. در استانداردها و عملیات مشترک نظامی این نقشه‌ها با نقشه راه‌های ملی و چارت‌های هلیکوپترهای ویژه، بارها مورد بازبینی و پردازش قرار می‌گیرند.

• نقشه‌ها و چارت‌های ۱:۵۰۰۰۰۰

نقشه‌ها و چارت‌های ۱:۵۰۰۰۰۰ به مقدار بسیار زیاد برای حرکات و جابه‌جائی در خشکی و هوا، شامل موقعیت‌های سطح متوسط پروازی و همچنین در مواردی برای برنامه‌ریزی‌های جامع، موقعیت‌ها و جهت‌گیری‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد.

• نقشه‌های کوچک‌مقیاس ۱:۱۰۰۰۰۰۰ و کوچکتر (اطلاعات رقومی سطح صفر)

نقشه‌های مقیاس ۱:۱۰۰۰۰۰۰ و کوچکتر برای مقاصد نظامی بین‌المللی و چارت‌های عملیاتی راهبری هوایی یا سری‌های ONC و در سطوح بالاتر برای عملیات هوایی مورداستفاده هستند، اگرچه در موارد جزئی برای نقشه‌های برنامه‌ریزی و توجیهات نیز کاربرد دارند. چارت‌های رقومی سراسر دنیا (DCW) برگرفته از  (ONC) نیز از محصولات رقومی استاندارد سطح صفر محسوب می‌شوند.

• چارت‌های دریایی

چارت‌های دریایی که از نقشه‌های زمینی (و چارت‌های نظامی هوائی) تهیه شده‌اند در مقیاس و منطقه یکسان دارای تفاوت می‌باشند و معمولاً دارای کاربرد نظامی و شهری بوده و نقشه‌های هیدروگرافی نامیده می‌شوند. بدین ترتیب به ترکیب اطلاعات نقشه‌های دریایی با اطلاعات نقشه‌های توپوگرافی در چارت‌های ویژه دریایی، همچون پوشش مناطق کم‌عمق جهت نبرد، پشتیبانی عملیات آبی – خاکی نیاز است.

•   اسناد و اطلاعات جغرافیائی نظامی  (MGID)

MGID مانند نقشه‌های روی هم چاپ شده بوده که شامل نقشه‌های آموزشی، راه‌ها، پل‌ها، مناطق و غیره است. بنابراین به مشخصات و خصوصیات نقشه‌های پایه تهیه شده، وابستگی دارند. دیگر موارد مطرح در MGID اطلاعات آبادی‌ها در فرهنگ‌های جغرافیایی است که در بعضی از MGIDهای حساس و بااهمیت، اطلاعات داده‌های ارتفاعی رقومی زمین (DTED)  دارای خروجی چاپی نمی‌باشند. اگرچه در فرمت استاندارد به‌طور معمول در طراحی نقشه از آنها استفاده می‌گردد.

 GIS در علوم نظامی

کاربردهای متعددی برای GIS در علوم نظامی وجود دارد که بعضی از آنها عبارتند از:

۱– فرماندهی، کنترل، ارتباطات، سیستم جاسوسی و اطلاعات عملیات

کلیه اطلاعات نقشه‌های فوق برای مقاصد گوناگون و کاربردهای متفاوت زیرسیستم‌های دیگر در سیستم CGIS نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همه این سیستم‌ها به اطلاعات مکانی عوارض و همچنین نقشه‌های زمینه‌ای که با ابزارهای تحلیلی GIS در ارتباط هستند، وابسته می‌باشند.
۲–  سیستم ردیابی یک گروهان نظامی (GPS)

واحدها و حتی افراد با ردیابی شدن توسط (GPS) سازماندهی می‌شوند که دستگاهی جهت تعیین موقعیت عوارض در سطوح مختلف نقشه است.

۳– سیستم‌های عملیاتی و جاسوسی

تعداد کمی از نقشه‌ها و نمودارها که مورداستفاده در سرویس‌های عملیاتی و جاسوسی قرار می‌گیرند، نیاز به جمع‌آوری اطلاعات از جاسوسان نظامی دارند. نیاز اولیه، برای جمع‌آوری چنین اطلاعات نظامی، نقشه‌های موجود با جزئیات اطلاعات مکانی و اطلاعات فرهنگی است، اگرچه اطلاعات موقعیتی موردنیاز است، ولی می‌توان آنها را از دیگر منابع تأمین کرد. به همین علت به نقشه‌های جاسوسی یا چارت‌های خاص نیاز نیست، بلکه اطلاعات بروز و به‌هنگام، به همراه توانایی ارتباط اطلاعات با سیستم مختصاتی مرجع و پشتیبانی از عکس‌های هوایی منطقه، نقش اصلی و اساسی را ایفاء می‌نمایند. به بیان دیگر، به روزرسانی اطلاعات جغرافیایی دارای ضرورتی اساسی است، همچنین توانایی گزارش‌گیری از این اطلاعات به استانداردسازی آنها ارتباط دارد. مواردی که برای عملیات نظامی موردنیاز است، جزئیات نقشه و نمودارهای اطلاعاتی است که به میزان کافی در دسترس بوده و برای هر نیرویی متناسب آن موجود است. این نقشه‌ها و نمودارها نقشه‌های متداول بوده و شامل استانداردهای راهبری و اطلاعات موقعیتی (به شکل شبکه شطرنجی یا شبکه مدارات و نصف‌النهارات) همچنین شامل اطلاعات جزئی توپوگرافی و هیدروگرافی بوده و قابلیت تعمیم را دارند.

۴-  سیستم اطلاعات پشتیبانی

این سیستم برای امور لجستیک با تعریف جزئیات راه‌ها، مدل‌های توزیع، تحلیل مسیرهای کوتاه، جستجو و نمایش امکانات و زیرساخت‌های پشتیبانی و دیگر موضوعات وابسته، توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) طراحی شده است.

۵-  سیستم میدان جنگ الکترونیکی

کلیه سیستم‌های الکترونیکی جنگی، برای تحلیل و یا برای نمایش اطلاعات، نیازمند داده‌های زمینی می‌باشند.

۶- سیستم تحلیل فرکانس‌ها و مناطق تحت پوشش رادار

برای مکان‌یابی آنتن‌های رادیویی و رادارها، تحلیل مناطق تحت پوشش، تحلیل پخش امواج، زاغه مهمات و موشک‌ها، سیستم مختصات پروازی و غیره، می‌توان از قابلیت‌های سیستم GIS برای تجزیه و تحلیل و نمایش استفاده کرد.

۷-نقشه‌های عملیات مشترک – تصاویر شناسایی زمینی – دریایی و هوایی (COP)

مجموعه‌ای از یک مفهوم جدید در GIS است که جزئیات آن در ادامه مطرح می‌شود.

۸-مدل سه‌بعدی زمین، سیستم آفند و پدافند هوایی

قبل از شروع عملیات، شناخت مدل ارتفاعی زمین، صحت نقشه‌ها و تصاویر مختلف زمینی، از درجه اهمیت فراوانی حتی برای سرویس‌های جاسوسی برخوردار است. از این فناوری همچنین برای شبیه‌سازی پروازی استفاده می‌گردد.

۹- سیستم جستجوی نقشه‌های نظامی

علاوه بر اینکه اصلاحات سیستم GIS دارای کاربرهای بنیادین و مهم است، از طرفی باعث افزایش کاربردهای آن در محیط‌های چندکاربره و شبکه‌ها گردیده است، چراکه از قابلیت‌های دیگر آن، اجرا در محیط web است. محیطی که امروزه نقش بسیار اساسی و اصلی در انتقال اطلاعات و دسترسی بالا را ایفاء نموده و امکان جستجوی اطلاعات موردنیاز کاربران را فراهم می‌نماید.

شاخه‌ جغرافیای‌ سیاسی‌ ـ نظامی

این‌ شاخه‌ از جغرافیا به‌ بررسی‌ نقش‌ عوامل‌ جغرافیایی‌ در سرنوشت‌ جنگ‌ها می‌پردازد، عواملی‌ مثل‌ وضعیت‌ ارتفاعات‌، آب‌ و هوا یا وضعیت‌ کشورهای‌ همسایه‌ که‌ می‌تواند نقش‌ بسزایی‌ در سرنوشت‌ یک‌ جنگ‌ و در نتیجه‌ در وضعیت‌ سیاسی‌ یک‌ کشور داشته‌ باشد.

ترجمه: فرزانه صادقیان دانشجوی کارشناسی موسسه آموزش عالی حکمت قم