اظهارات رئیس اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه برداری کشوردرباره آتشفشان دماوند و گسل های تهران
نانکلی: در حال حاضر آتشفشان دماوند، تهران را تهدید نمیکند
اگرچه گسل‌های تهران و آتشفشان دماوند در موقعیت خطرناکی به سر نمیبرند اما برای پیش بینی تحرکات آنها نیازمند پایش دائم شواهد زمین شناسی هستیم. از همین روست که سازمان نقشهبرداری کشور که پیش از این پیشنهاد تاسیس ۳۵ ایستگاه GPS برای بررسی تحرکات گسل‌های تهران را داده بود؛ اخیرا نیز پیشنهاد ایجاد رصدخانه دائمی آتشفشان دماوند را مطرح کرده است.
به گزارش روابط عمومی سازمان نقشهبرداری کشور، ایران در منطقه‌ای قرار دارد که با بلایا و مخاطرات فراوان طبیعی از جمله زلزله، سیل رانش زمین، گرد و غبار، ریزگردها، فرونشستها و آتشفشانها رو به رو است. به همین دلیل سازمان نقشه برداری کشور با علم به اهمیت ویژه مخاطرات آتشفشان دماوند و جمعیت حدود ۲۰ میلیونی متاثر از این مخاطره در شعاع ۱۰۰ کیلومتری، پیشنهاد کرد رصدخانه هایی در محدوده دماوند ایجاد شود تا با تجهیز این رصد خانه ها به ابزارهایی مانند “استرین گیج”، ” شتاب نگار”، “ثقل سنج”، “لرزه نگار” “تیلت متر” وGPS” ” پایش مداوم تغییرات انجام شود. این کار باید به صورت مشترک با سازمان‌های مرتبط صورت پذیرد.
هفته گذشته این پیشنهاد را دکتر حمیدرضا نانکلی رئیس اداره ژئودزی وژئودینامیک سازمان نقشه برداری کشور در نشست ریسک آتشفشان اعلام کرد. جزئیات مربوط به این موضوع را در گفت و گوی ذیل، بخوانید:
چرا موضوع آتشفشان دماوند این روزها بحث داغ محافل علمی و اجتماعی شده است؟
با توجه به سیل منطقه گزنک مورخ ۷/۶/۹۷ در محدوده دماوند، این موضوع کانون توجه محافل علمی شد. برخی نگران بودند که این سیل ممکن است ناشی از تحرکات و افزایش دمای آتشفشانی دماوند باشد.
فکر می کنید تا چه حد این مساله موضوعیت داشته باشد؟
بنا به اظهار نظر کارشناسان سازمان هواشناسی مبنی بر گرم شدن ۴ درجه ای هوا و ذوب شدن دیوارههای یخی یا یخچال های پای قله دماوند، راه افتادن سیل در این منطقه غیر طبیعی یا پیش نشانگر فعالیتهای آتشفشانی دماوند نمی تواند باشد. پدیده سیل و آتشفشان دو مقوله مستقل از هم هستند .
بطور کلی آیا خطر آتشفشان، محدوده دماوند و به تبع آن تهران را تهدید می کند یا نه؟ برخی نسبت به فوران آتشفشان تهران ابراز نگرانی کرده بودند. نظر شما چیست؟
برای اثبات تحرکات آتشفشانی که شامل شکستگی لایه های فوقانی و پوشش ماگمایی و انفجارات ماگمایی است باید پایش مداوم صورت پذیرد و نتایجی که از مجموعه روشها شامل: “ثقل سنجی”، “شتاب نگار ها”، “استرین گیج” و “GPS ” لرزه نگاره ها است جمع آوری و تفسیر شود. اما در حال حاضر به نظر می رسد خطر خاصی منطقه را تهدید نمی کند.
اساسا چه رابطه ای بین آتشفشان و زلزله وجود دارد؟
می توان گفت اگر زمین لرزه ای با قدرت ۶ ریشتر یا بالاتر اتفاق بیفتد، می تواند موجب تحریک آتشفشان‌های نزدیک گسل شود.
آیا تغییرات خاصی در حرکات آتشفشانی دماوند مشاهده شده است؟
نتایجی که از شبکه های لرزه نگاری و شتاب سنجی و ابزارهای دیگر به دست آمده است، نشاندهنده تغییراتی در یال جنوب غربی دماوند است که بیشتر به صورت جابجایی تودهای هست؛ در یال شرقی نیز تغییر شکل به صورت انبساط و گستردگی در حد چند میلی متر مشاهده شده است. تصاویر ماهواره ای نیز موید این موضوع است.
ایستگاه‌ها و شبکههای موجود ثقل سنجی و GPS و … برای رصد تغییرات آتشفشان دماوند کفایت می‌کنند؟
نه کافی نیستند. برای همین در کارگروه ملی مخاطرات زلزله، زمین لغزش، ابنیه و ساختمان و شهر سازی از سوی سازمان نقشه برداری کشور پیشنهاد ایجاد رصدخانه دائمی ثبت تغییرات آتشفشان دماوند را ارائه دادم تا در دو یا سه نقطه در یالهای شرقی و غربی رشته کوه دماوند این رصدخانه ایجاد شود.
پیش از این هم سازمان نقشه برداری کشور پیشنهاد ایجاد ۳۵ ایستگاه دایمی GPS را در اطراف گسل های تهران به وزارت کشور ارائه داده بود. کار طراحی اولیه این ایستگاه‌ها با مشارکت پژوهشگاه زلزله و سازمان زمین شناسی و وزارت کشور انجام شده است. این ایستگاه‌ها وظیفه پایش رفتار گسل ها به صورت آنلاین را به عهده خواهند داشت. در حال حاضر در انتظار تامین منابع مالی لازم برای ایجاد این ایستگاه‌ها هستیم.
آخرین بررسیهای زلزله و گسل‌های تهران چه نتایجی داشته است؟
از نقطه نظر لرزه زمین ساختی، کشور ایران بخشی از کمر بند زلزله خیز آلپ‌ـ هیمالایا را تشکیل می‌دهد و تهران به عنوان پایتخت ایران در کوهپایه‌های جنوبی کوههای البرز مرکزی و در منطقه‌ای بسیار فعال واقع شده است. از آنجا که تهران دارای جمعیتی در حدود ۱۵ میلیون نفر است و دارای امکانات صنعتی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی زیادی است؛ لذا وقوع زمین لرزه در این شهر بسیار فاجعه آمیز خواهد بود. گسل‌های زیادی در اطراف تهران وجود دارد که از آن جمله می‌توان گسل شمال تهران، مشاء، نیاوران و ری را نام برد . لذا به منظور بررسی تغییر شکل تکتونیک در منطقه مذکور علاوه بر تعدادی ایستگاه از شبکه اصلی، ۳۵ ایستگاه دائمی GPS نیز در مساحتی به وسعت ۸۰×۱۵۰ کیلومتر مربع با فواصل متوسط ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر در نظر گرفته شده است.
گسل های محدوده البرز بر خلاف گسل های زاگرس هستند . یعنی زلزله در محدوده گسل های زاگرس معمولا زیادند اما با قدرت کمتر (به دلیل لایه رسوبی)، زلزله محدوده گسل های البرز کمتر اتفاق می افتد اما در صورت اتفاق با قدرت بسیار بالایی خواهد بود.
در محدوده تهران حدود ۱۴ گسل اصلی وجود دارد که گسل شمال تهران حالت قفل شده دارد و تغییرات خاصی در آن دیده نشده است. اما گسل “مشا” که از مشا تا هشتگرد امتداد دارد به طول حدود ۲۰۰ کیلومتر گسلی است که تغییر شکل دارد و حرکاتی در آن دیده شده است.
درباره ایجاد ایستگاه های “GPS” هم توضیحی دارید؟
پیشرفت سریع و چشمگیر اندازه گیریهای ژئودتیک بویژه ژئودزی فضا- مبنا، باعث تحول عظیمی در مطالعات زمین ساخت و زمین شناسی شده، بطوریکه امروزه می‌توان حرکت نسبی صفحات لیتوسفری، نرخ کنونی لغزش گسل‌ها و تجمع استرین را با دقت خوبی به کمک تکنیک‌های ژئودتیک شناسایی کرد. در مطالعات زمین ساخت نه تنها می توان تغییر شکل‌های پوسته‌ای را بازسازی نمود بلکه در واقع می‌توان این تغییر شکل‌ها را بطور مستقیم اندازه گیری کرد. امروزه اندازه گیریهای ژئودتیک تغییر شکل های ناشی از رویداد زمین لرزه، مکانیسم کانونی حاصل از رکودهای لرزه ای را تایید نموده و همچنین امکان مدل کردن هندسه گسل و مکانیسم گسیختگی را فراهم می‌آورند. بنابراین دانش ژئودزی و اندازه گیریهای ژئودتیک ابزاری نیرومند در مطالعات زمین ساخت و پایش و بررسی دگرشکلی‌های پوسته‌ای محسوب می گردند. در همین راستا سازمان نقشه برداری کشور پیشنهاد ایجاد ۳۵ ایستگاه دایمی را به وزارت کشور ارسال کرده این ایستگاه ها وظیفه پایش رفتار گسل ها تهران را به صورت آنلاین را به عهده خواهند داشت.
اصطلاح «زلزله آرام» که از سوی برخی متخصصین بکار میرود؛ به چه معناست؟
زلزله‌های آرام، زلزله‌هایی غیرممتد یا لرزش‌هایی نظیر زمین‌لرزه هستند منتهی با این تفاوت که در انواع معمول زمین‌لرزه انرژی تنها ظرف چند ثانیه یا چند دقیقه آزاد میشود اما در زلزله‌های آرام انرژی در خلال یک دوره نسبتا طولانی از چند ساعت گرفته تا چند ماه آزاد میشود. این لرزش‌ها نخستین بار توسط دستگاه‌هایی که تنش‌های بلندمدت را ثبت می‌کنند، شناسایی شد. اما به‌تازگی مشخص شده که اغلب زلزله‌های آرام با ارتعاشات و نوسانات گوناگونی همراه هستند. این زلزله‌ها می‌توانند دوره‌ای و نامنظم باشند و البته برخی معتقدند که این نوع از زلزله‌ها قابل پیش‌بینی هم هستند. پیش از این زلزله‌های آرام کلید گمشده حلقه میان ارتعاشاتی که سطح را می‌لرزانند با ارتعاشات عمیق‌تر بودند. اما دانشمندان پس مدت‌ها متوجه شدند که درک زلزله‌های آرام می‌تواند شناخت و یا حتی متوقف کردن زلزله‌های با مقیاس بیشتر را هم در پی داشته باشد.
این لرزش‌ها آن‌قدر آرام هستند که دستگاه‌های لرزه‌نگار آنها را ثبت نمی‌کنند. لرزش‌ها ممکن است که برای چندین روز و حتی سال‌ها ادامه پیدا کنند. علی‌رغم اینکه لرزش‌های حد واسط آرام هستند اما این دلیل بر ضعف آنها نیست. هر لرزش حدودا ۷ ریشتر قدرت دارد، قدرتی معادل آنچه هایتی را در سال ۲۰۱۰ لرزاند. لرزش‌ها نخست چندان مهم به نظر نمی‌آیند چراکه انرژی به‌جای اینکه در چند ثانیه یا چند دقیقه آزاد شود در ظرف چندین ماه آزاد میشود. لرزش‌های آرام را می‌توان جزء علائم هشداردهنده قلمداد کرد.
GPS توانایی اندازه‌گیری و ثبت کلیه لرزش‌ها را دارد، یعنی علاوه بر لرزش‌های معمول می‌تواند لرزش‌های آرام حد واسط را هم ثبت کند. داده‌های دستگاه‌های GPS با قطعیت کامل لرزش‌های آرامی را در حد واسط لرزش‌های عمیق و سطحی به ثبت رساندند شبیه آنچه که در مکران شاهد هستیم ودر ایستگاه چاه بهار مشاهده می کنیم
