مختصری درباره سامانه اطلاعات مکانی

مقدمه

GIS که به «سیستم اطلاعات جغرافیایی» یا «سامانه اطلاعات مکانی» ترجمه می‎‌شود، یک سیستم اطلاعاتی است که به تولید، پردازش، تحلیل، و مدیریت اطلاعات جغرافیایی می‌پردازد. به عبارت دیگر جی‌آی‌اس یک سیستم کامپیوتری برای مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات مکانی بوده که قابلیت جمع‌آوری، ذخیره، تجزیه و تحلیل و نمایش اطلاعات جغرافیایی (مکانی) را دارد. هدف نهایی یک سیستم اطلاعات جغرافیایی، پشتیبانی جهت تصمیم‌گیری‌های پایه‌گذاری شده بر اساس داده‌های مکانی است و عملکرد اساسی آن به دست آوردن اطلاعاتی است که از ترکیب لایه‌های متفاوت داده‌ها با روش‌های مختلف و با دیدگاه‌های گوناگون به دست می‌آیند.

تاریخچه

اولین نمونه از یک جی‌آی‌اس ملّی، جی‌آی‌اس کانادا است که از اواخر۱۹۶۰ به این طرف به صورت پیوسته مورد استفاده قرار گرفته است. در دهه های ۱۹۷۰ و۱۹۸۰ میلادی پیشرفت های قابل ملاحظه ای در فناوری جی‌آی‌اس به وجود آمد، به طوری که عبارت «سیستم اطلاعات جغرافیایی» در مورد مجموعه ابزارهایی برای تحلیل و نمایش نقشه ها و ادغام فنون و شیوه های آماری و نقشه ای و کاربرد فراگیرتر آن، به‌ویژه برای تحلیل تأثیرات و خط مشی‌های دولتی به کارگرفته شد.

در حالی که سابقه فناوری جی‌آی‌اس در کشورهای غربی ازجمله کانادا و آمریکا به بیش از۴۰ سال می رسد، فناوری جی‌آی‌اس در اغلب کشورهای جهان سوم بسیار جوان است. در ایران، اولین مرکزی که به طور رسمی استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی را در کشور آغاز کرد سازمان نقشه برداری کشور بود که در سال ۱۳۶۹ بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، عهده دار طرح به کارگیری این سیستم شد. فعالیت های اجرایی پروژه ایجاد سیستم اطلاعات جغرافیایی در وزارت صنایع و معادن، از فروردین ۱۳۷۱ آغاز گردید و هم اکنون از این سیستم به طور گسترده در ارتباط با فعالیت های آن استفاده می گردد. از دیگر مؤسساتی که در زمینه این سیستم فعالیت می کنند می توان شهرداری تهران، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت جهاد کشاورزی، مؤسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، و سازمان جنگل ها و مراتع را نام برد. در دانشگاه های کشور تاکنون از این سیستم، چنان که باید، به عنوان یک فناوری با قابلیت بسیار بالا برای در اختیار قراردادن طراحی پروژه ها و کاربرد آن در رشته های مختلف استفاده نگردیده است.

مؤلفه های GIS

   یک سیستم GIS شامل یک بسته کامپیوتری (شامل سخت افزار و نرم افزار) از برنامه های رایانه ای با یک واسطه کاربر است که دست یابی به عملیات و اهداف ویژه ای را فراهم می سازد. مؤلفه های چنین سیستمی به ترتیب عبارتند از: کاربران، سخت افزارها، نرم افزارها، اطلاعات و روش ها.

مؤلفه های یک سیستم اطلاعات جغرافیایی

مؤلفه های چنین سیستمی به ترتیب عبارتند از:

• کاربران^[۱] : مهارت در انتخاب و استفاده از ابزارها دریک سیستم اطلاعات جغرافیایی و شناخت کافی از اطلاعاتی که استفاده می شوند، یکی از موارد اساسی برای موفقیت در استفاده از فنّاوری GIS است، که این از وظایف یک کاربر است.
• نرم افزارها^[۲] : امروزه شبکه های GIS شامل تعدادی workstation, x-station، کامپیوترهای شخصی، چاپگرها و پلاترها است که معرف مؤلفه سخت افزار یک سیستم اطلاعات جغرافیایی می باشند.

• سخت افزارها^[۳] : به منظور استفاده بهتر از یک سیستم اطلاعات جغرافیایی، استفاده از نرم افزارهای به‌روز و توانمند توصیه می شود.
• اطلاعات^[۴] : قلب هر GIS پایگاه‌های اطلاعاتی آن است. در این پایگاه‌ها به پرسش هایی از این قبیل پاسخ داده می شود: چه شکلی است؟ کجاست؟ و چگونه به دیگر اشکال مرتبط می شود؟
• روش ها^[۵] : شیوه های صحیح به کارگیری اطلاعات در جهت رسیدن به اهداف ویژه دریک سیستم اطلاعات جغرافیایی از مهمترین مؤلفه های آن است.

کاربردهای GIS

کاربردهای GIS بسته به نیازهای هر منطقه یا کشور در بخش های مختلفی توسعه یافته است، به طوری که در ابتدا در اروپا از این سیستم در پایگاه های اطلاعات ثبت اسناد و املاک، محیط زیست، نگهداری نقشه های توپوگرافی، در کانادا، در برنامه ریزی جنگل ها، حجم درختان و چوب قابل برداشت، شناسایی راه های دسترسی به جنگل، در چین و ژاپن، نظارت و مدل سازی تغییرات زیست محیطی و در آمریکا، در رشته های گوناگونی از جمله در برنامه ریزی شهری و شهرداری ها از این سیستم استفاده شده است و با گذشت زمان و توسعه سیستم ها استفاده از آن به کلیه بخش های مرتبط با زمین گسترش یافته است.

استفاده از این سیستم در کلیه رشته هایی که به نحوی از انحاء با زمین، نقشه و به طور کلی با اطلاعات جغرافیائی مکان دار و تحلیل های فضائی ارتباط دارند، امکان پذیر است.

توانایی سیستم اطلاعات جغرافیایی

• انجام عملیات فضایی

در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی امکان تحلیل همگانی و فضایی عوارض و روابط میان آنها، بر اساس مختصات جغرافیایی وجود دارد.

• ارتباط و پیوند انواع اطلاعات

در یک سیستم جغرافیایی امکان پیوند میان مجموعه های گوناگونی از اطلاعات جغرافیایی با اهداف مختلف تحلیلی وجود دارد.

• ذخیره اطلاعات نقشه ای

در این سیستم، امکان ذخیره انواع نقشه های شماتیک به شکل فایل های کامپیوتری وجود دارد به طوری که قابل استفاده برای تلفیق و تحلیل کامپیوتری می باشند.

[۱] User

[۲] Software

[۳] Hardware

[۴] Data

[۵] Methods