خواجه نصیرالدین توسی ریاضی دان و ستاره شناس شهیر ایرانی، در قرن هفتم هجری می زیست. او را باید یکی از پیشگامان علمی زمان خود به شمار آورد که در تحلیل حرکت سیاره ها، مکتب جدیدی بنا نهاد. خواجه نصیرالدین توسی توانست حمایت لازم را برای ساخت رصدخانۀ مراغه جلب نماید و یکی از بزرگترین مراکز علمی جهان را بنیان نهاد که از رصدخانۀ پکن تا رصدخانۀ تیکو در اروپا، از آن الگوبرداری شد. او نظریه ای را مطرح کرد که به همراه توضیحات و نوشته های تکمیلی شاگردان و همکارانش، به مکتبی در نجوم تبدیل شد که به مکتب مراغه معروف است و ازآن به عنوان دورۀ پیش از کوپرنیک نیز یاد می شود. توسی با درک مشکلات نظریۀ بطلیموسی حاکم بر دیدگاه فکری آن زمان، نظریه ای دربارۀ حرکت سیاره ها در منظموعۀ شمسی مطرح کرد که از مدل زمین مرکزی دور می شد و یک گام با نظریۀ خورشید مرکزی فاصله داشت. این نظریه، که به جفت توسی معروف است، مرکزیت حرکت را از زمین می گرفت. دیگر دانشمندان مکتب مراغه نیز نقدهای جدی بر روش بطلیموس وارد کردند. نظریۀ جفت توسی به یونانی ترجمه شده بود و در کتابخانۀ واتیکان نگه داری می شد؛ جایی که کوپرنیک مدت ها وقت خود را صرف مطالعه و گردآوری اطلاعاتی کرد که بر مبنی آن ها، طرح خورشید مرکزی خود را تدوین کرد. مهم ترین ابداع نصرالدین توسی در حوزه نجوم نظری بود. از دید نجوم بطلیموسی همه حرکات سماوی باید مستدیر و یکنواخت باشند؛ اما منجمان دوره اسلامی در بعضی موارد این اصل را با مشاهدات خود در تناقض می دیدند. توسی این تناقض را در توصیف حرکات ماه با ابداع اصل “صغیر و کبیر” که بعدها به “جفت توسی” مشهور شد، حل کرد. این اصل به آثار سانسکریت و یونان راه یافت و برمنجمان دوره نوزایی اروپا به ویژه کوپرنیک تاثیر گذاشت.
