ابزارهای که در نقشه برداری زمینی مورد استفاده کاربران است
مقدمه
قرار است چه چیزی را در ادامه بخوانیم؟
آنچه که در این مقاله مطالعه خواهید کرد مربوط به ابزارها و تجهیزات در رشته نقشه برداری است، در نقشه برداری زمینی وسایلی مورد استفاده قرار می گیرد که این وسایل را همراه با توضیحی مختصر به همراه کاربرد آن ها در ادامه بررسی می کنیم. هرکدام از این وسایل مطابق با مسئولیتی که به نقشه بردار داده می شود به کار می رود البته امروزه به خاطر پیشرفت تکنولوژی بیشتر کار این وسایل ها را دستگاه های توتال استیشن انجام می دهند که باعث راحت تر شدن کار نقشه بردار است.
وسایلی که در نقشه برداری و تهیه نقشه به کار می رود به طور کلی در دو مورد طبقه بندی می شوند:
الف: وسایلی که در عملیات زمینی به منظور انجام کار از آن ها استفاده می شود عبارتند از:
۱- وسایل مربوط به مشخص کردن نقاط در زمین
۲- وسایل مربوط به تعیین امتدادها
۳- وسایل مربوط به اندازه گیری طول و مسافت
۴- وسایل مربوط به اندازه گیری شیب و زوایا
۵- وسایل مربوط به تعیین اختلاف ارتفاع
ب: وسایلی که در دفتر کار از آن ها به منظور انجام محاسبات و ترسیم نقشه استفاده می گردد که معمولا همان وسایل نقشه کشی و ترسیم هستند.
وسایلی که برای مشخص کردن نقاط در زمین بکار می روند
۱- میخ های چوبی که در زمین کوبیده می شوند و برای مشخص نمودن بهتر نقاط از یک از یک میخ کوچک آهنی (میخ کبریتی) که روی آن ها کوبیده خواهد شد استفاده می نمایند.
۲- میخ های آهنی که در زمین های آسفالتی و دجی و غیره در زمین کوبیده می شوند.
۳-در زمین های سنگی نقاط نقشه برداری را با حک کردن یک علامت به شکل + مشخص می کنند و اگر بخواهند نقاط موقتی باشد از رنگ روغنی استفاده می شود.
۴- برای نقاطی که باید مدت طولانی در زمین ثابت باشند از نشانه های دائمی که به صورت مکعب های بتنی و بنام بنچ مارک نامیده می شود استفاده می کنند.
ژالن: عبارت است از نیزه فلزی یا چوبی به طول دو متر و قطر متوسط دو تا چند سانتیمتر که آنرا روی نقاط مستقر می کنند. ژالن های فلزی ممکن است از لوله هایی ساخته شده باشند که روی یکدیگر سوار می شوند و طول های متفاوتی را تشکیل می دهند گاهی اوقات برای تعیین نقاط در شب از پرژکتور نیز استفاده شده است.
نوارهای مدرج: نوارهای مدرج که به نام متر فلزی یا پارچه ای به فروش می رسند عبارتند از نوارهایی به عرض یک سانتیمتر که مدرج بوده و معمولاً به طول های ده متری و بیست متری و سی متری و پنجاه متری و حتی صد متری دیده می شوند نوارها معمولاً به سانتی متر مدرج بوده و اگر طول حقیقی آن ها معلوم باشد می توان فواصل را با آنها تا حدود دقت نیم سانتیمتر اندازه گیری گردد.
شاقول: شاقول وسیله ی تعیین امتداد خط قائم در هر نقطه است. شاقول نقشه برداری باید قدری سنگین باشد که در اثر وزش بادهای ملایم منحرف نگردد.
گونیای مساحی: وسیله ای است که می توان از نقطه واقع بر یک امتداد عمودی از آن اخراج کرد و یا از نقطه واقع در خارج خطی عمودی بر خط فرود آورد. دو نوع دیگر گونیای مساحی ساخته شده که عبارتست از گونیای آینه ای و منشوری.
گونیای مساحی آینه ای: دو آینه ی بسیار کوچک که با هم زاویه ۴۵ درجه تشکیل می دهند روی صفحه ی فلزی نصب شده و می توان شاقولی را زیر آن آویزان کرد.
گونیای مساحی منشوری: در گونیای منشوری بجای دو آینه مسطح از یک منشور پنج ضلعی که دو وجه آن جیوه اندود شده و زاویه بین این دو وجه ۴۵ درجه می باشد استفاده می گردد. به علت این که زاویه ۴۵ درجه آن ثابت است بنابر این احتیاجی به کنترل و تصحیح ضمن کار ندارد.
قطب نما: قطب نما وسیله ای است که برای اندازه گیری سمت مغناطیسی امتدادها ساخته شده است و قسمت های اصلی آن عبارت اند از:
– عقربک مغناطیسی که روی پایه قائمی می تواند به طور آزاد و متعادل نوسان کند.
– دایره محیطی مدرج که سمت امتدادها از روی آن تعیین می شود.
– خط نشانه روی
شیب سنج: وسیله ای است که می توان با آن شیب زمین یا زاویه هر امتداد را با خط قائم اندازه گرفت و بطور خلاصه تشکیل شده است از یک قراولروی و یک اندکس که متصل به وزنه ایست در اثر قوه جاذبه مانند شاقول در امتداد قائم قرار می گیرد و خط اندکس در مقابل دایره مدرجی زاویه خط قراولروی را با افق مشخص می کند بر طبق همین اصول انواع و اقسام آن ساخته شده است.
شاخص مدرج: در نقشه برداری و مخصوصاً کارهای ترازیابی که اختلاف ارتفاع بین نقاط را تعیین می کنند از شاخص مدرج استفاده می شود. و آن عبارت است از خط کش بزرگی که طول آن ۴ متر بوده و عرض آن حدود ۱۵ سانتی متر و ضخامت آن ۲ تا ۳ سانتیمتر می باشد. چون حمل و نقل شاخص ۴ متری مشکل است معمولاً تا شونده بوده و از ۲ تکه که روی هم لولا شده اند تشکیل می شود.
تراز: یکی از وسایل بسیار مهم در نقشه برداری که تقریباً با تمام اسباب های نقشه برداری تنظیم می شود تراز است. تراز هم به تنهایی برای افقی کردن یک خط یا یک سطح مورد استفاده است و هم با دوربین های نقشه برداری به منظور قائم نمودن محور آن ها به کار می رود. تراز تشکیل شده است از یک لوله شیشه ای که دارای انحنای بسیار کمی بوده و داخل آن را مایع بسیار سیال از قبیل (الکل و اتر) پر کرده و فقط حباب کوچکی هوا در آن باقی مانده است این لوله شیشه ای را داخل محفظه آهنی یا چوبی ثابت نموده و این محفظه بوسیله پیچ تنظیم و یک لولا به سطح دیگری به نام سطح اتکا متصل شده است. در وسط شیشه درجاتی به طور قرینه در دو طرف ایجاد شده و قسمت وسط که دو خط آن با رنگ قرمز مشخص شده درجه تنظیمی تراز است.
تراز بنایی: ترازی است که سطح اتکاء همان محفظه است که شیشه در آن نصب شده است و در تراز بنایی چون نمی توان آن را تنظیم کرد باید هر چند وقت یک بار نشانه های جدیدی روی شیشه با مداد رنگی رسم کرد.
تراز کروی: تراز کروی که برای افقی کردن تقریبی سطوح یا قائم نمودن شاخص بکار می رود داخل آن از مایع فراری (اتر و الکل) پر شده و حبابی در آن باقی مانده است اگر طوری این تراز کروی را نسبت به سطح اتکاء آن ثابت کرده باشیم که خط وصل از مرکز تراز عمودی بر سطح اتکاء باشد در این صورت تراز تنظیم خواهد بود.
انواع ترازیاب
۱- ترازیاب ساده
۲- ترازیاب با پیچ حرکت ارتفاعی
۳- ترازیاب دوترازه
۴- ترازیاب اتوماتیک
وسیله اندازه گیری زاویه
اندازه گیری زوایای افقی و قائم در نقشه برداری به طور مستمر انجام می شود و این اندازه گیری ها برای تعیین موقعیت نقاط در فضا مورد استفاده واقع می شود. با اندازه گیری زوایای افقی امتدادها را در صفحه افقی و با اندازه گیری زوایای قائم امتداد را در صفحه قائم مشخص می کنند بنابراین تعیین سمت ها در صفحه افقی و قائم با اندازه گیری زاویه انجام می شود.
تئودولیت اسبابی است که برای اندازه گیری زاویه در صفحه افقی و صفحه قائم بکار می رود و به انواع مختلف ساخته می شود که زوایا را با دقت های متفاوتی اندازه گیری می کند.
اجزای اصلی تئودولیت
۱- دوربین که حول محور افقی گردش می کند و آن را محور ثانویه می نامند.
۲- قسمتی به نام آلیداد که دارای قسمتی افقی و دو شاخه عمودی است و حامل محور افقی می باشد و می تواند حول محور قائم گردش کند.
۳-دایره مدرج یا لمب: گردش آلیداد حول محور اصلی تئودولیت به وسیله نشانه ای در مقابل تقسیماتی روی دایره مدرج افقی که سطح آن بر محو اصلی عمود است نشان داده می شود و چرخش تلسکوپ حول محور ثانوی نیز به وسیله دایره مدرج قائم کنترل می شود.
۴- پایه تئودولیت: قسمت های مختلف تئودولیت روی پایه آن سوار شده و این پایه به وسیله سه پیچ که به نام پیچ های تنظیم نامیده می شوند افقی می گردد.
ساختمان تئودولیت:
۱- تمام حرکات تئودولیت باید نرم و بدون لقی باشد.
۲- مرکز تقسیمات دایره افقی باید بر محور قائم منطبق باشد و مرکز تقسیمات دایره قائم بر محور افقی تئودولیت قرار داشته باشد.
۳- صفحه تقسیمات دایره مدرج افقی باید بر محور اصلی تئودولیت عمود باشد.
۴- وقتی که حباب تراز استوانه ای در مقابل نشانه تنظیم قرار گرفته است باید محور اصلی بر خط هادی تراز عمود باشد.
۵- محور دیدگانی دوربین باید بر محور افقی عمود باشد.
۶- محور افقی دوربین باید بر محور اصلی عمود باشد.
گردآوری: سیروس اسدی دانشجوی کاردانی مهندسی رشته نقشه برداری موسسه آموزش عالی حکمت قم – ۱۳۹۵
منابع:
۱- کتاب نقشه برداری عمومی (نویسنده: مهندس محمدرضا عاصی)
۲- کتاب نقشه برداری (نویسنده: دکتر شمس نوبخت)
۳- کتاب مساحی سال دوم هنرستان از کتاب های رشته نقشه برداری
